موسیقی اصیل ایرانی چیست؟

وی اس تی

موسیقی سنتی ایران از دستگاهها، ملحقات یا متعلقات گوشه های موزیک تشکیل شده است. دستگاه از دو واژی (دست)و (گاه)به معنای مکان، وقت و نغمه تشکیل شده مانند لغت پهلوی ((دستان)) در موزیک زمان ساسانی، به نوعی موزیک که با دست اجرا می شود، اشاره می نماید .

دستگاه را به معنای وسیع تر می توان به راژمان (System) تعبیر کرد. چه از این حیث هم موسیقی ایرانی به راژمان کامل یونانی شباهت دارد که در موسیقی گذشته یونان حاوی دستگاههای دورین، فریژین، لیدین ملحقات آنها مانند هیپودورین هیپوفریژین و غیره بوده است.

یک دستگاه موسیقی از نظر قالب، قطعه ای کامل است مانند سونات و سنفونی قواعد سری های مختلف ی است که با ساز آواز اجرا می شود.در موسیقی غربی، معمولآ حتمـا تی که به وسیله ساز یا ارکستر نواخته می شود با موسیقی آوازی تفاوت دارد. ولی در دستگاه موزیک ایرانی، آواز قسمت اصلی مرکزی موسیقی است پارت های قبلی آواز(پیش درآمد چهار مضراب) پارت های بعدی آواز(تصنیف و رنگ) در واقع به طور مقدمه یا خاتمه موسیقی ، به آن بستگی دارد.

موسیقی سنتی ایران هفت دستگاه پنج آواز است که از متعلقات و ملحقات آن شمرده می شود. از این آوازها چهار آواز متعلق به دستگاه شور، ویک آواز متعلق به دستگاه همایون است.

ب – انواع دستگاهها
- دستگاه شور: (حاوی 15 گوشه)

آواز ابوعطا (حاوی 9 گوشه)

آواز بیات ترک (حاوی 12 گوشه)

آواز دشتی (حاوی 9 گوشه)

آواز افشاری (حاوی 9 گوشه)

2- دستگاه همایون (حاوی 12 گوشه)

آواز اصفهان (حاوی 11 گوشه)

3 – دستگاه سه گاه (حاوی 10 گوشه)

4 – دستگاه چهار گاه (حاوی 10 گوشه)

5 – دستگاه ماهور (حاوی 20 دستگاه)

6 – دستگاه راست پنجگاه (حاوی 14 گوشه)

7 – دستگاه نوا (حاوی 14 گوشه)

ج – پاره ای از خصوصیات دستگاهها

دستگاه شور را مادر آوازهای موزیک ایرانی نام گذاشته اند، علت آن هم وجود ملودیهای متنوع مناطق مختلف ایران در این دستگاه است . آوازهای ابوعطا یا دستان عرب، بیات ترک یا بیات زند، آواز دشتی یا چوپانی از ملحقات این دستگاه می باشند .

دستگاه همایون که آواز اصفهان را در بر می گیرد، با دستگاه شور کاملآ مفرق است.

دستگاههای سه گاه چهار گاه تا حدودی به یکدیگر شباهت دارند، ولی دستگاه ماهور دستبرخی کاملآ مفرق است، و گام آن با گام بین المللی مطابقت دارد.

دستگاه راست پنجگاه، قدیمی ترین دستگاه موزیک ایرانی محسوب می شود که شباهت بسیار زیاد ی با دستگاه ماهور دارد.

بطوریکه گاهی از بزرگان موزیک ، این دو دستگاه را یکی می دانسته اند، و آخرین دستگاه آهنگ دستگاه نواست که در برخی قسمت ها با دستگاه شور نزدیک می نماید.

تعریف آواز

آواز مجموعه ای از نغمه هاست که با ریتم آزاد، و برخی اوقات با وزن آمیخته با میزان اجرا می گردد. آوازها در اصل بخش ی از دستگاهها هستند .
تعریف گوشه

در هر دستگاه آواز تعدادی گوشه با اسامی مختلف به کار می رود. گوشه، جزء کوچکی از موزیک است که به تنهایی استقلال ندارد، ولی هر گوشه به موزیک خاصّی خوانده و نواخته می شود نوازنده خواننده روی این گوشه ها بدیهه نوازی و بدیهه خوانی می کنند.

در ناریخ موسیقی ایران بیش از هزار کوشه متداول بوده است که امروزه تنها حدود یکصد و پنجاه گوشه در قالب هفت دستگاه و پنج آواز خوانده و نواخته می شود، مابقی آنها در رهگذر تاریخ به فراموشی سپرده شده اند.